ΣΠΗΛΑΙΑ

Σπήλαια και συστήματα σπηλαίων

         Ως σύστημα σπηλαίων(cave system) χαρακτηρίζεται ένα άθροισμα υπόγειων εγκοίλων που επικοινωνούν μεταξύ τους με μικρότερες διόδους. Αν και όρος αυτός μερικές φορές χρησιμοποιείται για ομάδα γειτονεικών σπηλαίων, είτε συνδεόμενων μεταξύ τους είτε όχι, είναι απαραίτητη κάποια σηραγγοειδής μορφή επικοινωνίας κατά την εξέλιξή τους, η οποία να επιτρέπει τουλάχιστον την ανταλλαγή νερού ή αέρα. Αυτό δικαιολογεί την ένωση των σπηλαίων σε ένα σύστημα

Χαρακτηριστικά των σπηλαίων

    Ομοιόμορφη διάλυση, κατά την οποία η υποχώρηση του πετρώματος προχωρά εξίσου σε όλα τα σημεία κατά μήκος των τοιχωμάτων, απαντά στα καταβυθισμένα τμήματα πολλών σπηλαίων, όπου οι δομές ροής είναι μάλλον τυχαίες. Ιδιαίτερες σπηλαιογενείς μορφές που αντιπροσωπεύουν παλαιότερα επεισόδια ομοιόμορφης διάλυσης είναι:οι καταπτώσεις διαλυμένων τεμαχών της οροφής, οι προεξοχές των οποίων έχουν διατηρηθεί, ενώ οι αποστρογγυλωμένες εσοχές τους παραμένουν στη οροφή, οι γωνιώδεις κολώνες που δημιουργούνται από την υποχώρηση των κατακόρυφων συστημάτων διακλάσεων, και οι κυκλικές διαλυσιγενείς στοές που σχηματίζονται ακτινώτα γύρω από την γραμμή διατομής των διαστάσεων.

      Άλλες σπηλαιογενείς μορφές σχηματίζονται σε συνθήκες ανομοιόμορφης διάλυσης. Μια κλιμακωτή βαθμίδα διάλυσης που συνιστάται σε ομοιόμορφη διάλυση κάτω από ένα σταθερό υδάτινο επίπεδο πάνω απο το οποίο η διάλυση έχει σταματήσει, δημιουργεί εγκοπτόμενες οροφές που ονομάζονται επίπεδα υδάτινης στάθμης και μπορεί συνήθως να συσχετιστούν με ένα σημείο υπερχείλισης κάπου μέσα στο σπήλαιο.Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι εξαιρετικά πολύτιμα για τον προσδιορισμό παλαιότερων υπόγειων υδάτινων επιπέδων. Άνιση επιλεκτικά προσανατολισμένη διάλυση λαμβάνει χώρα όπου η απόθεση ιλύος συνοδεύει την διάλυση και όταν τα προκύπτοντα επίπεδα απόθεσης σχηματίζονται μαζί με τα επίπεδα της υδάτινης στάθμης, συνεχείς προεξέχουσες εγκοπές περιβάλλουν τους θαλάμους του σπηλαίου, αντιπροσωπεύοντας συνθήκες διάλυσης σε μια τουρβιδιτική λίμνη σπηλαίου.

     Διαφράγματα που αποτελούνται από προεξέχουσες εύθραυστες φλέβες ορυκτών λιγότερο διαλυτών από τα βραχώδη τοιχώματα αποδεικνύουν ότι έχει συντελεστεί μόνο διάλυση, χωρίς αυτή να συνοδεύεται πρακτικά από διάβρωση. Αντίθετα, οι γλυφές είναι παραβολικές ρυτίδες που προέρχονται απο τη διάλυση ασβεστολιθικών τοιχωμάτων, η οποία προκαλείται από τις δίνες ορισμένων ρευμάτων. Η πλευρική και κατά βάθος από τα ελεύθερα επιφανειακά υδάτινα ρέυματα δημιουργεί σχισμές στα δάπεδα των διαδρόμων και μαιανδρικές κόγχες στα βραχώδη τοιχώματα. Η αργή κίνηση και η σταγονοροή του νερού δημιουργούν και άλλες διαλυσιγενείς μορφές, οι πιο θεαματικές από τις οποίες είναι τα κατακόρυφα φρεάτα τα οποία έχουν διανοιχθεί από το νερό που προέρχεται από το υπερκείμενο κοκκώδες στέγαστρο και ακολουθεί τις κατακόρυφες ρωγμές του πετρώματος.

       Η απόθεση ασβεστίτη και άλλων ορυκτών των σπηλαίων από υδάτινη διάλυση δημιουργεί μορφές που είναι χαρακτηριστικές των υποκείμενων λιθολογικών δομών των δικτύων ροής, της χημικής σύστασης και του ρυθμού απόθεσης.Οι προκύπτουσες δομές ονομάζονται σπηλαιοθέματα και αποτελούν τον εντυπωσιακό διάκοσμο πολλών γνωστών σπηλαίων.

Προέλευση των σπηλαίων και των συστημάτων σπηλαίων

        Τα σπήλαια μπορούν να ταξινομηθούν σε δυο μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με την προέλευσή τους: πρωτογενή και δευτερογενή. Τα πρωτογενή σπήλαια σχηματίζονται κατά την διάρκεια απόθεσης του πετρώματος που τα φιλοξενεί ή ταυτόχρονα με την στερεοποίηση του. Τα δευτερογενή σπήλαια αναπτύσσονται μετά την στερεοποίηση του πετρώματος που τα φιλοξενεί και σε ορισμένες περιπτώσεις μετά από αρκετές γεωλογικές περιόδους. Τα ασβεστολιθικά διαλυσιγενή σπήλαια και τα ψαμμιτικά βραχώδη καταφύγια είναι τα πιο συνήθη παραδείγματα τέτοιων σπηλαίων.

        Oι πρωτογενείς κοιλότητες και τα σπήλαια με το πέρασμα του γεωλογικού χρόνου γίνονται θέσεις ρηξιγενών διεργασιών και δημιουργίας δευτερογενών σπηλαίων. Έτσι ορισμένα τουλάχιστον σπήλαια μπορεί να σχηματιστουν από τον συνδυασμό μηχανισμών γένεσης των πρωτογενών και των δευτερογενών σπηλαίων.

Τα σπήλαια της Ελλάδας

       Στον ελληνικό χώρο, η μεγάλη ανάπτυξη των ασβεστολιθικών πετρωμάτων και οι κατάλληλες κλιματικές συνθήκες ευνόησαν τον σχηματισμό χιλιάδων σπηλαίων, τα οποία διανοίχθηκαν κατά το Τριτογενές και το Τεταρτογενές, και έχουν υποστεί μέχρι σήμερα πολλές γεωμορφολογικές μεταβολές. Αρκετά ελληνικά σπήλαια αποτέλεσαν την κατοικία σαρκοβόρων ζώων ( αρκούδα, τίγρης, ύαινα, λύκος κ.λ.π.), πολύ πριν την εμφάνιση του ανθρώπου, αλλά και αργότερα χρησίμευσαν ως πρώτη κατοικία των προτόγονων ανθρώπων της Παλαιολιθικής και Νεολιθικής Εποχής. Τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκαν επίσης κατά καιρούς ως τόποι λατρείας και μεγάλος αριθμός θρύλων και παραδόσεων για νεράιδες, δράκους και δαίμονες συνδέονται με αυτά. Ακόμη πλήθος σπηλαίων στεγάζει χριστιανικά μοναστήρια και εκκλησίες ενώ απειρα είναι τα σπήλαια  που έπαιξαν ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων, ως κρυφά σχολειά, καταφύγια και κρησφύγετα αρματολών και κλεφτών. Αλλά και τα νερά των σπηλαίων, από την αρχαιότητα ακόμη, χρησιμοποιούνται για υδρευτικούς, αρδευτικούς και ιαματικούς σκοπούς, ενώ οι κάτοικοι πολλών ορεινών περιοχών προμηθεύονται πάγο απο τα σπήλαια και σε αυτά ωριμάζουν και διατηρούν τα τυριά τους.